Khái niệm, phân loại và lịch sử M&A

1. Khái niệm về M&A

M&A là viết tắt của Mergers and Acquisitions – tức Sáp nhập và Mua lại, là quá trình trong đó:

• Một doanh nghiệp mua lại một phần hoặc toàn bộ doanh nghiệp khác (Acquisition), hoặc

• Hai hay nhiều doanh nghiệp hợp nhất thành một thực thể duy nhất (Merger).

👉 M&A không chỉ là giao dịch tài chính, mà còn là chiến lược tăng trưởng, tái cấu trúc và tái sinh doanh nghiệp.

---

2. Phân biệt giữa Merger và Acquisition

Tiêu chí	Merger (Sáp nhập)	Acquisition (Mua lại)
Định nghĩa	Hai doanh nghiệp hợp nhất thành một pháp nhân mới	Một doanh nghiệp mua lại doanh nghiệp khác (toàn phần hoặc phần lớn cổ phần)
Quyền lực	Chia sẻ quyền lực hoặc tạo ra hệ thống quản trị mới	Bên mua kiểm soát hoàn toàn doanh nghiệp bị mua
Tên doanh nghiệp	Có thể đổi tên mới	Giữ tên bên mua (thường là vậy)
Tính chất	Hợp tác, đồng thuận	Có thể đồng thuận hoặc thâu tóm không thân thiện

---

3. Phân loại M&A theo các tiêu chí khác nhau

a) Theo mục tiêu chiến lược

• M&A ngang (Horizontal): Giữa các công ty cùng ngành, cùng cấp độ (ví dụ: hai hãng cà phê hợp nhất)

• M&A dọc (Vertical): Giữa các công ty trong chuỗi giá trị (ví dụ: hãng cà phê mua công ty đóng gói)

• M&A kết hợp (Conglomerate): Các công ty khác ngành, nhằm đa dạng hóa

b) Theo hình thức thanh toán

• M&A bằng tiền mặt

• M&A bằng cổ phiếu

• M&A bằng hoán đổi tài sản

c) Theo mức độ kiểm soát

• Mua lại toàn phần

• Mua lại cổ phần chi phối

• Mua thiểu số (đầu tư chiến lược)

---

4. Mục tiêu của M&A

• Tăng trưởng nhanh chóng: mở rộng thị phần, khách hàng, sản phẩm

• Đạt lợi thế cạnh tranh: loại bỏ đối thủ, thống lĩnh thị trường

• Tiết kiệm chi phí (Synergy): chia sẻ nguồn lực, giảm chi phí vận hành

• Đổi mới công nghệ, nhân lực

• Mở rộng địa lý & chuỗi cung ứng

• Tái cấu trúc hoặc thoái vốn

---

5. Lịch sử M&A trên thế giới – Các làn sóng M&A

🌊 Làn sóng thứ nhất (1897–1904)

• Ở Mỹ, tập trung vào ngành công nghiệp nặng (sắt, thép, đường sắt)

• Merger theo chiều ngang nhằm tạo độc quyền

🌊 Làn sóng thứ hai (1916–1929)

• M&A theo chiều dọc, tạo chuỗi giá trị khép kín

🌊 Làn sóng thứ ba (1965–1969)

• M&A kết hợp, hình thành các tập đoàn đa ngành (conglomerate)

🌊 Làn sóng thứ tư (1981–1989)

• Sử dụng tài chính đòn bẩy (LBO – Leveraged Buyout), nhiều vụ thâu tóm nổi tiếng

🌊 Làn sóng thứ năm (1992–2000)

• Toàn cầu hóa, công nghệ thông tin, internet và viễn thông

🌊 Làn sóng thứ sáu (2003–2008)

• Tăng trưởng mạnh về giá trị M&A, nhất là trong ngành tài chính và năng lượng

🌊 Làn sóng thứ bảy (2010 đến nay)

• M&A công nghệ, chuyển đổi số, startup, trí tuệ nhân tạo

• Xu hướng M&A xanh, bền vững, lấy con người và dữ liệu làm trung tâm

---

6. Lịch sử và xu hướng M&A tại Việt Nam

• Trước 2005: rất ít giao dịch M&A chính thức, chủ yếu là cổ phần hóa DNNN

• 2005–2010: bắt đầu hình thành thị trường M&A, chủ yếu do nhà đầu tư nước ngoài dẫn dắt

• 2011–2018: tăng trưởng nhanh với nhiều thương vụ lớn (Masangroup, Vinamilk, Sabeco…)

• 2019–nay: tập trung vào công nghệ, bán lẻ, ngân hàng, logistics, y tế

• Sự bùng nổ M&A khởi nghiệp và các mô hình tăng trưởng mới như hệ sinh thái, nền tảng số

✅ Việt Nam được dự báo là một trong những thị trường M&A phát triển nhanh nhất Đông Nam Á.

---

7. Tầm nhìn chiến lược M&A của doanh nghiệp đổi mới sáng tạo

Tác giả Nguyễn Hồng Phương – người sáng lập Smart Group Inc & Hệ sinh thái Vr9 – nhấn mạnh:

“M&A không đơn thuần là mua – bán – hợp nhất, mà là cơ chế cộng sinh giá trị, để từng doanh nghiệp chuyển mình thành nền tảng, hòa vào hệ sinh thái bền vững.”

---

8. Kết luận chương

M&A là một công cụ chiến lược đa năng: từ mở rộng thị trường, nâng cao công nghệ, đến gia tăng sức mạnh quản trị. Tuy nhiên, thành công của M&A không nằm ở con số mà ở việc định hướng lại giá trị, con người và sự đồng thuận văn hóa doanh nghiệp sau hợp nhất.