Các phái trong Phật giáo: Theravada, Mahayana, Vajrayana

Các phái trong Phật giáo: Theravāda, Mahāyāna, Vajrayāna

Phật giáo là một trong những tôn giáo lớn trên thế giới, có lịch sử hơn 2.500 năm. Trong quá trình phát triển, Phật giáo chia thành nhiều truyền thống và trường phái khác nhau, trong đó ba nhánh chính là Theravāda (Phật giáo Nguyên thủy), Mahāyāna (Phật giáo Đại thừa), và Vajrayāna (Phật giáo Kim Cương thừa).

---

1. Theravāda (Phật giáo Nguyên thủy)

Nguồn gốc & Đặc điểm

• Theravāda có nghĩa là "Giáo pháp của các bậc trưởng lão", được xem là nhánh Phật giáo cổ xưa nhất, bảo tồn tương đối nguyên vẹn các lời dạy ban đầu của Đức Phật.

• Xuất hiện từ Hội đồng Kết tập Kinh điển lần thứ ba vào khoảng thế kỷ III TCN dưới sự bảo trợ của vua A Dục (Ashoka).

• Chủ yếu được truyền bá tại Sri Lanka, Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia.

Giáo lý & Thực hành

• Kinh điển chính: Tam Tạng Kinh (Tipitaka) bằng tiếng Pali.

• Trọng tâm: Tự giác, tự độ, nhấn mạnh vào giới luật và thiền định để đạt giác ngộ (Niết bàn).

• Quan niệm về Phật: Xem Đức Phật là bậc thầy vĩ đại, không phải vị thần linh.

• Bồ Tát: Không phổ biến, nhấn mạnh con đường của các vị A-la-hán – những người đạt giải thoát hoàn toàn.

• Tu sĩ và cư sĩ: Tu sĩ có vai trò quan trọng, giữ gìn giáo pháp; cư sĩ hỗ trợ tu sĩ, tạo công đức qua bố thí và thực hành đạo đức.

Ảnh hưởng văn hóa

• Kiến trúc chùa đơn giản, thường có bảo tháp chứa xá lợi Phật.

• Chư tăng theo truyền thống đắp y màu vàng/cam và thực hành hạnh khất thực.

---

2. Mahāyāna (Phật giáo Đại thừa)

Nguồn gốc & Đặc điểm

• Xuất hiện khoảng thế kỷ I TCN – I SCN tại Ấn Độ, sau đó lan rộng sang Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Việt Nam, Mông Cổ, Tây Tạng.

• Mahāyāna có nghĩa là "Cỗ xe lớn", nhấn mạnh con đường giác ngộ rộng mở, không chỉ dành riêng cho tu sĩ mà cho tất cả mọi người.

Giáo lý & Thực hành

• Kinh điển chính: Ngoài Tam Tạng Kinh bằng Pali, Mahāyāna có nhiều kinh điển khác bằng tiếng Sanskrit như Kinh Pháp Hoa, Kinh Kim Cang, Kinh Lăng Nghiêm, Kinh Hoa Nghiêm.

• Trọng tâm: Con đường Bồ Tát – giúp đỡ tất cả chúng sinh đạt giác ngộ, thay vì chỉ tập trung vào tự độ như Theravāda.

• Quan niệm về Phật: Ngoài Đức Phật Thích Ca, còn có vô số Phật và Bồ Tát như A Di Đà, Quán Thế Âm, Văn Thù, Địa Tạng.

• Bồ Tát: Được tôn thờ rộng rãi, đặc biệt là Quán Thế Âm và Phổ Hiền.

• Tu sĩ và cư sĩ: Nhấn mạnh vai trò của cả hai, khuyến khích cư sĩ tu tập ngay trong đời sống.

Ảnh hưởng văn hóa

• Chùa có kiến trúc đồ sộ, mang đậm phong cách văn hóa địa phương.

• Phật tử thường tụng kinh, niệm danh hiệu Phật/Bồ Tát và hành trì pháp môn như Tịnh Độ (niệm Phật), Thiền (dựa trên quán chiếu), Mật Tông (chú ngữ, thần chú).

---

3. Vajrayāna (Phật giáo Kim Cương thừa)

Nguồn gốc & Đặc điểm

• Vajrayāna (Kim Cương thừa) xuất hiện khoảng thế kỷ VII SCN từ Mahāyāna, chịu ảnh hưởng của các nghi lễ Mật giáo Ấn Độ.

• Chủ yếu phổ biến tại Tây Tạng, Mông Cổ, Nepal, Bhutan, Nga (vùng Buryatia, Kalmykia, Tuva).

Giáo lý & Thực hành

• Kinh điển chính: Ngoài kinh điển Mahāyāna, Vajrayāna có nhiều Mật điển (Tantra), hướng dẫn thực hành mật chú, nghi lễ huyền bí.

• Trọng tâm: Sử dụng thần chú (mantra), thủ ấn (mudra), mandala (tranh thiền định), quán tưởng để đạt giác ngộ nhanh chóng.

• Quan niệm về Phật: Nhiều vị Phật mang tính biểu tượng, có hình ảnh khác nhau như Phật Dược Sư, Phật A Di Đà, Phật Kim Cang Tát Đỏa.

• Bồ Tát & Lạt Ma: Nhấn mạnh vai trò của Lạt Ma (bậc thầy tâm linh), ví dụ như Đạt Lai Lạt Ma, Ban Thiền Lạt Ma.

• Tăng đoàn: Có hệ thống truyền thừa, các bậc thầy giữ vai trò hướng dẫn tinh thần.

Ảnh hưởng văn hóa

• Kiến trúc chùa mang phong cách Tây Tạng với các bảo tháp, cờ cầu nguyện và tượng Phật hình ảnh huyền bí.

• Hành trì mạnh về lễ nghi, thần chú, nghi lễ Mật giáo và nhập thất thiền định dài hạn.

---

4. So sánh ba nhánh Theravāda, Mahāyāna, Vajrayāna

Đặc điểm	Theravāda (Nguyên thủy)	Mahāyāna (Đại thừa)	Vajrayāna (Kim Cương thừa)
Vùng ảnh hưởng	Sri Lanka, Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia	Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Việt Nam	Tây Tạng, Mông Cổ, Bhutan, Nepal
Mục tiêu tu tập	Thành A-la-hán (giải thoát cá nhân)	Thành Bồ Tát (giác ngộ chung)	Thành Phật qua thực hành Mật giáo
Quan niệm về Phật	Chỉ có một Phật Thích Ca	Nhiều vị Phật và Bồ Tát	Phật và Bồ Tát mang tính biểu tượng
Kinh điển chính	Tam Tạng Kinh bằng Pali	Tam Tạng Kinh + nhiều Kinh Sanskrit	Kinh điển Đại thừa + Mật điển
Cách tu tập	Giữ giới, thiền định, trí tuệ	Từ bi, thiền, niệm Phật	Thần chú, thiền quán, lễ nghi Mật giáo
Vai trò cư sĩ	Chủ yếu hỗ trợ tu sĩ	Cư sĩ và tu sĩ đều quan trọng	Cư sĩ có thể thực hành Mật giáo dưới sự hướng dẫn

---

KẾT LUẬN

Ba nhánh Theravāda, Mahāyāna và Vajrayāna có điểm chung là hướng đến giác ngộ, nhưng cách tiếp cận khác nhau. Theravāda bảo tồn truyền thống nguyên thủy, Mahāyāna mở rộng giáo pháp cho tất cả chúng sinh, còn Vajrayāna kết hợp Mật giáo để đạt giác ngộ nhanh chóng.

Dù theo truyền thống nào, Phật giáo vẫn giữ nguyên tinh thần từ bi và trí tuệ, giúp con người sống an lạc, hướng đến giải thoát và hạnh phúc. 🙏